Examenstress

‘Hierbij bevestigen wij uw rijtest lesauto 60 minuten bij het CBR.’ Zo stond er in de brief van het CBR te lezen. Opnieuw rijexamen doen vanwege een noodzakelijke aanpassing – met mijn voeten remmen en gas geven zou nog wel gaan, maar alles met mijn handen bedienen is toch veiliger.

De rijlessen waren leuk maar bleven onwennig. Om dertig jaar na het behalen van je rijbewijs weer naast een rij-instructeur te zitten die ingrijpt als het verkeer daar om vraagt, blijft een bijzondere situatie. Het voelde ook vrijblijvend. Tot aan de bezorging van die officiële brief: tijd en datum van het onontkoombare examen staan opeens vast. Het aftellen begint.

Richting het eindexamen lopen de spanningen altijd wat op. Ook als je zelf geen examen hoeft te doen. Voor docenten zijn de prestaties van hún leerlingen toch ook een beetje hún prestaties. En dit keer is het bij economie op vwo extra spannend: het recent ingevoerde IS-MB-GA-model gaat bevraagd worden.
Wat en hoe is niet bekend. Ingewikkeld is het wel, want het gaat hier om een vereenvoudigde versie van een model dat pas ver in het eerste jaar van een studie economie aan bod komt. En de voorbeeldexamenvragen over het model die het CvTE gepubliceerd heeft, roepen minimaal zoveel vragen op als dat ze beantwoorden.

Artikel I.4.1 uit de vwo-syllabus maakt het er ook niet gemakkelijker op. Daar staat: ‘Consumentenvertrouwen en producentenvertrouwen, optimisme/pessimisme (‘animal spirits’): hogere/lagere autonome consumptie of investeringen; Bij ieder inkomen willen huishoudens of bedrijven meer/minder consumeren of investeren;’ Hier wordt een positief verband verondersteld tussen het consumentenvertrouwen en de autonome consumptie – veranderingen in het consumentenvertrouwen hebben geen invloed op de spaarquote. ‘Klopt dat wel?’ zo lees ik met enige regelmaat in mijn inbox.

Wat hier in de syllabus staat, is inderdaad problematisch. Niet alleen is het contra-intuïtief, het is ook niet wat we in de praktijk observeren of wat de economische
wetenschap ons leert. Om met de intuïtie te beginnen: denken we echt dat consumenten hun uitgaven aan de eerste levensbehoeftes verminderen bij een dalend consumentenvertrouwen, terwijl ze nog wel naar een pretpark blijven gaan? De vraag stellen lijkt mij het antwoord te geven.

Dan de cijfers: veranderingen in het consumentenvertrouwen zoals dat door het CBS wordt gemeten, zijn sterk gecorreleerd met veranderingen van de spaarquote. Bij een dalend consumentenvertrouwen stijgt de spaarquote, en andersom. Maar dit is een correlatie, geen relatie. Het zijn bovendien cijfers van slechts één land. Recent hebben onderzoekers het oorzakelijke verband tussen het consumentenvertrouwen en de consumptiequote in beeld gebracht voor achttien landen in de EU, inclusief Nederland. Daaruit blijkt dat de besparingen inderdaad dalen als gevolg van een toenemend consumentenvertrouwen, en vice versa.

Kortom: wat er in artikel I.4.1 staat, klopt gevoelsmatig niet en komt niet overeen met wat de economische wetenschap ons leert. Het gaat daarmee in tegen de wens van de docent: volgens het docenten economie panel wil ruim driekwart van het docentencorps dat bij het opstellen van het examenprogramma altijd
de economische wetenschap gevolgd wordt. Laten we hopen dat er bij een volgende ronde van klein syllabusonderhoud recht gedaan wordt aan deze wens en dat het examen op dit punt coulant wordt nagekeken. Dat laatste kan ook, want materieel maakt het in het IS-MB-GA-model niet echt uit of een verandering van het consumentenvertrouwen aangrijpt op de autonome consumptie of op de consumptiequote.

‘En, hoe ging het?’
‘Geslaagd! In een keer.’
‘Gefeliciteerd! Dat geeft de burger weer moed.’
‘Zo is dat – de toekomst lacht me toe. Zullen we vanavond uit eten gaan?’

Jeroen Hinloopen is lid van de directie van het Centraal Planbureau, hoogleraar economie aan de Universiteit van Amsterdam en hoofdauteur en eindredacteur van
Praktische Economie.
Reacties naar: J.Hinloopen@uva.nl