Financieel (gok)gedrag
Energiearmoede, menstruatiearmoede, voedselarmoede, ontbijtarmoede, schoolreisarmoede. De gesel van de inflatie slaat toe en is slechts beperkt te keren door ondersteuning van lokale en nationale overheden. Hoe gaan mensen daar mee om?
Mensen zitten niet alleen in de kou, maar de lage huistemperatuur tast tevens hun gezondheid aan. In dit koude en vochtige seizoen woekeren in slecht onderhouden en slecht verwarmde huizen schimmels en zien huisartsen in achterstandswijken de hoeveelheid patiënten met klachten als gevolg daarvan toenemen. Over menstruatiearmoede kan ik moeilijk oordelen, maar ik zie in de winkel producten liggen die zeer schappelijk geprijsd zijn. Als man weet ik natuurlijk niet wat en hoeveel je per menstruatiecyclus nodig hebt, maar ik vind het raar als op tv dames klagen met een sigaret in de mond en onder de tatoeages die beweren dat ze geen geld hebben voor maandverband.
Voedselbanken
Dat de voedselarmoede toeneemt blijkt uit cijfers van de voedselbanken over 2022. Deze delen aan zo’n 120.000 Nederlanders dagelijkse boodschappen uit. Niet eerder was dat aantal zo hoog. Eind 2021 hadden de voedselbanken nog 92.200 klanten. In oktober en november: 2022 steeg dat aantal opeens met 25 procent. Met als gevolg dat veel kinderen zonder een deugdelijk ontbijt naar school gestuurd worden. Wrang, net als de schoolreisarmoede: sommige ouders kunnen hun kinderen niet meer met een schoolreisje laten meegaan.
Keukenhof
In schril contrast hiermee staat de toename van het gokken. Nederlanders hebben in de eerste zes maanden van 2022 online samen 486 miljoen euro vergokt, meldt de kansspelautoriteit (KSA). Vanwege het wereldkampioenschap voetbal in december en de toetreding van grote internationale gokaanbieders in oktober 2021 verwacht de KSA dat dit bedrag voor de tweede helft van 2022 hoger zal uitvallen. De legalisering van de online gokmarkt bevreesde verslavingsdeskundigen al, zoals Floor van Bakkum van verslavingsinstelling Jellinek. ‘Ik schrik van de cijfers. Ze laten zien dat veel jongvolwassen gokken, een groep mensen die kwetsbaar is voor verslaving. Velen kunnen de gevolgen van gokverslaving moeilijk overzien.’ Volgens de Financial Service Authority houdt 45 procent van de Engelsen bij het maken van hun financiële planning op langere termijn ernstig rekening met het ooit winnen van de National Lottery. Ook loterijen als de Postcodeloterij hebben een sterk aanzuigende werking, op de Nederlandse burger. Ikzelf bijvoorbeeld vertik het om – zoals mijn echtgenote dringend adviseert – met deze loterij te stoppen. Ik zie volgende maand onze buurman al op straat dansen!’ De argumenten van mijn vrouw, dat ik als econoom toch een hoger rendement zou kunnen realiseren dan chocoladerepen, badschuim of toegangskaarten voor de Keukenhof, willen er bij mij niet in. Ik mag mijn buurman niet echt, ook vandaar.
Psychische schade
In 2007 is een rechtszaak gevoerd tegen de Postcodeloterij. De rechtbank in Amsterdam bepaalde dat deze loterij niet verantwoordelijk was voor de ‘psychische schade’ die een vrouw uit Heusden meende te hebben opgelopen doordat zij buiten de prijzen van de loterij viel. Ze was er net mee opgehouden en toen won haar straat meteen. Acht deelnemers mochten 13,9 miljoen euro verdelen. De klaagster won dus niets. De vrouw klaagde samen met een andere gedupeerde de loterij aan, omdat zij psychische schade ondervond van het niet-winnen van de prijs en het publiekelijke karakter daarvan. Haar argument: ‘Door als lotnummer postcodes te gebruiken, maakt de loterij niet alleen ongevraagd gebruik van de postcodes van de mensen die niet mee willen spelen, maar wijst zij ook nog eens nadrukkelijk verliezers aan.’ Zij eiste van de Postcodeloterij een schadevergoeding voor de geleden immateriële en materiële schade. Maar de rechtbank stelde dat geen er sprake was van inbreuk op het privéleven van de klagers. Wel meende de rechter dat door de loterij een tegenstelling kon worden gecreëerd binnen een kleine gemeenschap als Heusden.
Paraplu-armoede
In Nederland is (nog) niet veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar het gedrag van mensen aangaande loterijen. Esther-Mirjam Sent, hoogleraar gedragseconomie in Tilburg doet onderzoek naar economisch gedrag van consumenten, ook naar mensen die meespelen in een loterij. Uit onderzoek onder mensen die oudejaarsloten kopen van de Staatsloterij blijkt dat deze mensen iets gelukkiger zijn dan mensen die geen oudejaarsloten kopen. Dit geluk neemt af nadat de trekking is geweest. Dan daalt het geluksniveau van de deelnemers weer naar het niveau van de niet-deelnemers aan deze trekking. Ondanks dat de kans op de jackpot in de loterij even groot is als de kans dat je wordt geraakt door een vallend onderdeel van een vliegend vliegtuig, gaan mensen na de trekking al gauw weer over tot het aanschaffen van nieuwe loten. Mocht je niet winnen, dan kun je altijd nog je gram halen door de loterij te dagvaarden voor malversatie. Zo eiste ‘Loterijverlies BV’ een schadevergoeding van de Staatsloterij voor 193.000 loterijdeelnemers die verkeerde winkansen kregen voorgespiegeld. De Hoge Raad besliste daarop dat dit klopte: de Staatsloterij bedonderde de boel door trekkingen te verrichten uit álle bestaande loten, en niet alleen uit verkochte loten. Probleem was wel dat de directeur van Loterijverlies zelf zo corrupt was dat er weinig overbleef om uit te keren aan de gedupeerden. Van de regen in de drup. Dat lijkt een kwestie van paraplu-armoede.
Willem Landman is gedragseconoom met als specialisatie beleggingsadvies en financieel gedrag, auteur/publicist en wetenschappelijk onderzoeker.