”Klassen” in het onderwijs...

De nieuwe documentaireserie ”Klassen1” gaat over de strijd voor gelijke kansen in het onderwijs en biedt een kijk in klaslokalen, huiskamers en straten van Amsterdam-Noord, oftewel van het onderwijs in een grootstedelijke context (Urban Onderwijs). De serie slaagt er goed in om de zichtbaarheid van de verschillende klassen in het onderwijs te vergroten, waarbij het vroeger ging om de kleur zoals ”zwarte” en ”witte” scholen, draait het nu vooral om het opleidingsniveau van ouders. Niet gek dat we ons tegenwoordig in de maatschappij steeds meer afvragen of het diploma van onze leerlingen en/of kinderen is gebaseerd op hun eigen kwaliteiten of op het sociaal, cultureel en economisch kapitaal van hun ouders?

Louise Elffers schrijft in het nieuwe boek ”Urban Onderwijs” van Julia von Gravenitz en Menno Visser (2020) dat het sociaal, cultureel en economisch kapitaal van ouders van grote invloed is op de schoolloopbaan kansen van kinderen. Waarbij met het economisch kapitaal de financiële middelen, met het cultureel kapitaal de kennis van geschreven en ongeschreven regels in het onderwijs en met het sociaal kapitaal de netwerk waar je uit kunt putten wordt bedoeld. Het spreekt helaas voor zich dat laagopgeleide ouders minder sociaal, cultureel en economisch kapitaal tot hun beschikking hebben dan hoogopgeleide ouders. Zeker in tijden van de Coronacrisis werd dit fenomeen (kansenongelijkheid) zichtbaarder, waarin leerlingen van laagopgeleide ouders thuis vaak geen ruimte, middelen en/of steun hadden om goed ”thuisonderwijs” te kunnen volgen, met alle gevolgen van dien.

Dat terwijl het onderwijs juist al jaren wordt gezien als dé oplossing voor kansenongelijkheid, oftewel als de grote gelijkmaker, onder het motto: ”elk dubbeltje kan een kwartje worden”. Het onderzoek uit Rotterdam ”Kunnen dubbeltjes kwartjes worden?” heeft aangetoond dat verwachtingen die wij docenten van leerlingen en/of kinderen hebben,
bepalend zijn voor wat er uitkomt. En dat is nou juist waar we anno 2020 in het onderwijs nog steeds tegenaan lopen, het deficiëntie denken, oftewel het redeneren vanuit tekorten. Met als gevolg lagere verwachtingen creëren bij leerlingen met laagopgeleide ouders, ondanks alle goede bedoelingen. Hoe kunnen we anders verklaren waarom de kinderen van laagopgeleide ouders in 70% van de gevallen een hogere Cito-score hebben dan het uiteindelijke eindadvies? En de kinderen van hoogopgeleide ouders juist een hoger eindadvies krijgen dan hun Cito-score? We moeten leren om te redeneren vanuit kansen en mogelijkheden, want een leerling met laagopgeleide ouders en/of een lastige thuissituatie die een hoge Cito-score behaald, is juist iets om trots op te zijn. Dat kind kan namelijk ondanks alle tegenslagen zich toch goed ontwikkelen en dat zouden we juist moeten belonen in plaats van af te straffen met een lager eindadvies. Maar daarmee zijn we er nog niet, daarom pleit onderwijswethouder Marjolein Moorman voor een nationaal plan, met drie pijlers2: (1) extra leertijd voor kinderen die dat het hardst nodig hebben; (2) een effectieve bestrijding van het lerarentekort en (3) het uitstellen van het selectiemoment voor de middelbare school. Ik denk dat zij hiermee de spijker op zijn kop slaat, zeker met de eerste twee pijlers. Het creëren van extra leertijd (pijler 1) in de vorm van hulp op maat, een groep 9 klas (kopklassen), profijtklassen of zomerscholen bieden leerlingen een kans om zichzelf beter te ontplooien en te kijken of er meer in zit voor de leerling. Ook pijler 2 is hard nodig, zeker op scholen die voorheen ”zwarte scholen” werden genoemd of op scholen waar veel lwoo leerlingen op zitten (vaak vmbo scholen). Tot slot het uitstellen van het selectiemoment voor de middelbare school (pijler 3), hier denk ik dat wij niet zozeer het selectiemoment moeten uitstellen, maar meer zorg moeten dragen voor het creëren en het aantrekkelijk maken van brede en inclusieve scholen waarin de leerling zich makkelijk kan bewegen, zonder bang te zijn te falen en van school af te moeten.

Al met al zijn we er nog lang niet, maar het creëren van bewustzijn is al een enorme stap in de goede richting om de ”klassen” verschillen in het onderwijs weg te werken. Met als doel om onze leerlingen en/of kinderen een toekomst te bieden waarin ze hun eigen kwaliteiten maximaal kunnen ontplooien, ongeacht het sociaal, cultureel en economisch
kapitaal van hun ouders.

1 https://www.human.nl/klassen/over-de-serie.html
2 https://www.parool.nl/columns-opinie/marjoleinmoorman-een-nationaal-plan-voor-gelijke-kansen-in-het-onderwijs-is-hard-nodig~b581865f/

Sultan Göksen-Olgun is lerarenopleider, PhD student, onderzoeker en columnist.
Reageren? sultangoksen@gmail.com