Kansen(on)gelijkheid in het onderwijs...

Na de les blijft mijn eindexamen leerling Amal zitten en vraagt aan mij of ik in haar geloof. Ik kijk haar aan en vraag om een toelichting. Ze geeft aan dat ze dag en nacht leert, maar dat sommige leraren niet in haar geloven. Ik vraag aan haar hoe ze daarbij komt, ze kijkt mij met glazige ogen aan en zegt “omdat sommige leraren dat tegen mij zeggen...”

Het geloven in je leerlingen is in het onderwijs van onschatbare waarde. Je geeft je leerlingen daarmee niet alleen zelfvertrouwen, maar je helpt ze ook om het maximale uit zichzelf te halen, oftewel je helpt ze richting te geven aan hun toekomst. Keer op keer heb ik dit terug gezien in de praktijk en zelf mogen ervaren. Zo heb ik in de afgelopen tien jaar mijn leerlingen zien groeien van onzekere/ ongemotiveerde leerlingen, naar succesvolle ondernemers en zelfs (economie)leraren.
Helaas beseffen (bewust of onbewust) nog niet alle leraren dit, net als in het geval van Amal. We blijven in het onderwijs vast houden aan vooroordelen, die gebaseerd zijn op uiterlijk, afkomst of het thuismilieu van onze leerlingen (Linda van den Bergh et al., 2020).

Soms vraag ik mij af hoe onze samenleving eruit had gezien als we de talenten binnen onze samenleving wel volledig hadden benut, oftewel als er sprake zou zijn geweest van kansengelijkheid. Zouden we dan minder lesuitval en onbevoegde docenten voor de klas hebben in grote de steden? Of zouden we dan begrijpen dat succesvol zijn niet automatisch havo-, vwo-, atheneum- of gymnasiumniveau betekent, maar dat succes op alle onderwijsniveaus voorkomt?
Gelukkig is er steeds meer aandacht voor kansen(on)gelijkheid in het onderwijs. Tijdens de laatste ResearchED 2020 in Nederland is het gratis te downloaden boek: “Werk maken van gelijke kansen”, gelanceerd. Het boek biedt via een wetenschappelijke bril, een kijk op kansen(on)gelijkheid in het onderwijs. Net als het boek “Op de schouders van reuzen” is deze uitgave ook weer een grote aanwinst voor ons onderwijs. Er worden in het boek belangrijke onderzoeken aangehaald en toegelicht om ons meer inzage te geven op het containerbegrip kansen(on)gelijkheid. Eén van die onderzoeken is die van Jonathan Meijs (2016), waarin hij beschrijft dat meritocratie (beoordelen en belonen op basis van verdiensten) in theorie mooi is, maar in de praktijk niet werkt. De reden hiervoor is dat onze leerlingen van huis uit niet dezelfde startpositie hebben. Waar de ene leerling start met een voorsprong, dankzij het bezit van cultureel en sociaal kapitaal, start de andere leerling zonder voorsprong en krijgt deze leerling onderweg ook nog eens te maken met verschillende obstakels gedurende zijn/haar schoolloopbaan. Een voorbeeld van zo’n obstakel is taal, gebaseerd op het onderzoek van Bernstein (1971). Waarin hij taal onderscheidt in twee codes, de beperkte taalcode (eenvoudige grammatica, kortere zinnen, concrete taal) en de uitgebreide taalcode (gevarieerde woordenschat, langere zinnen, complexe grammatica). Deze taalcodes openbaren klasse verschillen, doordat de laagopgeleiden de uitgebreide code niet of nauwelijks beheersen. Hierdoor krijgen de kinderen van laagopgeleide gezinnen ook niet of
nauwelijks de uitgebreide code mee, wat ze niet minder slim of intelligent maakt, maar wel een obstakel vormt in hun schoolloopbaan, waarvoor je juist beide codes nodig hebt (Linda van den Bergh et al., 2020).
Ook vormen de verwachtingen van leraren die vaak gebaseerd zijn op vooroordelen een obstakel, de zogenoemde pymalion effect. Omdat deze op hun beurt invloed uitoefenen op de prestaties van leerlingen (Rosenthal & Jacobson, 1968). Dit en nog vele andere redenen maken dat we talent in de samenleving links laten liggen. Waardoor kansenongelijkheid ook slecht is voor onze economie. Zeker met het oog op de teruglopende productiviteitsgroei en een vergrijzende beroepsbevolking (ESB,2019).

Hiervoor dienen wij leraren eerst bewust te worden van het bestaan van kansenongelijkheid. Om vervolgens onze verantwoordelijkheid te nemen over onze leerlingen, zodat iedere Amal of iedere leerling tot zijn recht kan komen en kansen krijgt om te leren. Dit vraagt betrokkenheid, aansluiting bij de leefwereld van onze leerlingen, differentiatie en soms ongelijk behandelen…

1 De naam is verzonnen, in verband met het waarborgen van de privacy.
2 https://newsroom.didactiefonline.nl/uploads/def%20TBU19_BOEK_Gelijke%20kansen%20165x240%20ZW_BW%201e%20druk_DIGITAAL_DEF.pdf
3 The unfulfillable promise of meritocracy: Three lessons and their implications for justice in education. Social Justice Research, 29, 14-34
4 Bernstein, B. (1971). Class, codes and control: Theoretical studies towards a sociology of language. London: Routledge.
5 https://esb.nu/esb/20056295/kansenongelijkheid-vraagtom-aandacht-bij-beleid-en-wetenschap