Meester en leerling

Inmiddels zit ik al zo lang in het financieel economisch onderwijs dat ik een redelijk grote schare van voormalig studenten heb, die in deze sector werkzaam zijn. Nog vorige week werd ik uitgenodigd door een oud-student die aan Nijenrode een college “aandeleninkoop” ging verzorgen. Maar ook andere oud-studenten zijn als technisch analist, compliance-medewerker of vermogensbeheerder werkzaam. Met één daarvan ben ik momenteel nauw aan het samenwerken om mijn expertise (risicoperceptie bij particuliere beleggers) in praktijk te brengen.

Grappig is om te merken hoe een meester – leerling relatie dan geleidelijk omslaat. In eerste instantie wordt er nog niet getutoyeerd en zeker niet tegengesproken, maar langzamerhand wordt “Willem” de aanspreektitel en tegengesproken wordt er zeker. En zo hoort het!

Geschiedenis van de meester/leerling

In de Griekse oudheid is de relatie tussen meester en leerling het meest duidelijk. De belangrijkste drie filosofen hebben een dergelijke relatie: Plato was leerling van Socrates en Aristoteles was daarna weer leerling van Plato. Niet dat dit in de inhoud van hun filosofische beschouwingen is terug te vinden. Een goed leerling zet zich na verloop van tijd af tegen zijn leermeester. Nietzsche schreef ooit: „Man vergilt seinem Lehrer schlecht, wenn man immer nur der Schüler bleibt.“
In de muziek zijn – weliswaar op afstand in tijd – dergelijke meester/leerling verbanden ook terug te vinden. Tijdens een bezoek aan de Thomas-schule in Leipzig, alwaar Bach als cantor werkzaam was, hoorde Mozart een motet-uitvoering van de grote meester. Hij zou hebben gezegd: "Kijk, dit is nu iets waarvan men kan leren!". Nadat hij delen van het motet in handen had gekregen, ging hij op de grond zitten met de koorpartijen om zich heen, waarbij hij alles vergat, en niet eerder opstond dan nadat hij alle stukken uitgebreid bestudeerd en in partituurvorm overgeschreven had.

Beethoven oefende al als kind op Bach’s Wohltemperierte Klavier en noemde hem later in zijn leven de “Urvater der Harmonie” (de grondlegger van de harmonie) en van hem is de woordspeling: nicht Bach, sondern Meer. Vanuit de schilderkunst sprak Mondriaan zich openlijk uit over zijn leermeesters en inspiratiebronnen:”De ervaring werd mijn enige leermeester. Ik wist nog maar weinig van de moderne schilderkunst. Toen ik voor het eerst het werk zag van de impressionisten, Van Gogh, Van Dongen, en de Fauves, bewonderde ik dat. Maar het was mijn weg om de waarheid alleen te zoeken.” Jung werkte nauw samen met zijn leermeester Freud. Waar Freud in eerste instantie alles toeschreef aan de seksuele driften van de mens, verklaarde Jung – ik vat het samen en doe daarbij de werkelijkheid deels geweld aan – alles vanuit de oer- angst van de mens. Toch was er sprake van respect. Jung schreef ooit:" Als een oudtestamentisch profeet heeft hij de taak op zich genomen om
valse goden ten val te brengen, om bergen oneerlijkheid en huichelarij te onthullen en zonder erbarmen de psychische verdorvenheid van zijn tijd aan het licht te brengen”

Economische leermeesters

Voor veel economen begint de economische wetenschap bij de zogenaamde klassieken en dan met name met de publicatie van “The wealth of nations” van Adam Smith in 1776. Latere economen als Marx en Keynes zetten zich af tegen de door Smith beschreven uitgangspunten.

Een huidige econoom als Piketty die in 2013 de wereld verraste met zijn “Le Capital au XXIe siècle” wordt ook wel de nieuwe Marx genoemd. Zijn laatste werk “Kapitalisme en ideologie” dat begin oktober 2019 in Frankrijk verscheen is nog dikker (1232 pagina’s) en oogt al even doorwrocht. Het grootste deel bestaat uit een analyse van de manier waarop het verschil in de loop der tijden in verschillende delen van de wereld tussen “haves en havenots” altijd is verdedigd en komt hij met voorstellen deze kloof te dichten. In de Franse kranten wordt het werk als een politiek manifest neergesabeld. Daarmee stapt hij namelijk in de voetsporen van zijn leermeester Marx door niet als econoom of filosoof de wereld te verklaren, maar met politieke oplossingen te komen. Marx’ zijn economische analyses staan nog steeds als een huis maar zijn politieke voorstellen zijn inmiddels aangetast door de tand des tijds op de schroothoop van de geschiedenis beland. Maar zoals een Russische gezegde luidt: Een goede leerling ziet de fouten van zijn leermeester, maar zwijgt er eerbiedig over, want het zijn juist deze fouten die hem te pas komen en hem de
rechte weg wijzen.

Ten slotte nog een huldeblijk aan onze vertrekkende hoofdredacteur Hans Semeijn. In de afgelopen jaren is onder zijn leiding het Tijdschrift voor Economisch Onderwijs uitgegroeid tot een publicatie van formaat. Dank voor je inzet en betrokkenheid.

Willem Landman is docent Behavioral Finance aan de Hogeschool van Amsterdam, promovendus en senior onderzoeker bij CAREM (Center for Applied Research on
Economy and Management).j.w.landman@hva.nl