Grenzeloos - deel 1

De huidige president van de Verenigde Staten Donald Trump gaf bij zijn inauguratie het nieuwe economische beleid van zijn land klip en klaar weer. Voor de amateur-toneelspelers onder ons: vouw duimen en wijsvingers in een cirkel, beweeg de handen vervolgens op en neer, trek een zuig-mondje , zet een cavia op je hoofd en zeg na: “From now on it, it is America first. We are going to make America great again”.

Kenmerkend aan zijn gehele beleid is het trekken en oprekken van grenzen: een grensmuur tussen Amerika en Mexico, grenzen aan de groei van de zorgkosten, het oprekken van milieugrenzen en het optrekken van economische grenzen tussen enerzijds Europa en de VS, anderzijds China en de VS. Kijkend naar de economische wetenschap nemen grenzen - en het overwinnen daarvan - in de bestudering van het economische handelen een prominente plaats in en de vraag is of Trump ooit van de uitkomsten van deze studies heeft gehoord, laat staan geleerd.

Ricardo

In de 18e/19e eeuw was het Ricardo die middels zijn theorie van het comparatieve voordeel aangaf, dat vrijhandel tussen landen voordelig was, zelfs als de ene partij (bijvoorbeeld een grondstofrijk land) op elk gebied productiever was dan zijn handelspartner (bijvoorbeeld een grondstofarm land) zolang beide partijen zich maar concentreerden op die activiteiten, waar zij een relatief productiviteitsvoordeel bezaten.
In zijn standaardwerk “On the principals of Political Economy and Taxation” uit 1817 zet hij zich af tegen Adam Smith door te betogen dat het niet om de absolute, maar om de relatieve kostenverschillen gaat. Volgens Ricardo's theorie kan een land altijd voordeel plukken uit specialisatie. Een land is altijd beter af door zich
te specialiseren in die producten waar ze het beste in is en daarin handel te drijven met andere landen. Trump ziet dat anders, zeker in relatie tot die ander economische wereldgrootmacht China. Hij wil dat China zijn handelsoverschot met de Verenigde Staten aanzienlijk terugdringt. Nu nog worden vanuit China veel meer producten naar de VS verscheept dan andersom. Het verschil is momenteel nog 375 miljard dollar. Dat gat moet in 2020 met minstens 200 miljard dollar zijn verkleind. Dit tevens in het licht van de immense schuld die de Amerikanen bij de Chinezen hebben opgebouwd.

Gijzelaars

De Verenigde Staten en China zijn wat deze schulden betreft eigenlijk elkaars gevangenen. China bezit voor ongeveer 1,8 biljoen dollar (!) aan buitenlandse reserves en een groot deel hiervan is geïnvesteerd in Amerikaanse staatsobligaties en daarmee financiert China een belangrijk deel van de Amerikaanse staatsschuld. Het is toch altijd verstandig om je financiers een beetje te vriend te houden. China is vooralsnog - als het om de waarde van deze beleggingen gaat - niet gebaat bij een zwakkere Amerikaanse dollar vooral met het oog op de export naar de VS. Een lagere dollar bemoeilijkt immers niet alleen de export van Chinese handelsproducten naar de VS (en zal waarschijnlijk de wereldeconomie in een recessie storten), maar tevens neemt per saldo de waarde van de Chinese
vordering op de VS af. China kan weliswaar het schuldenwapen inzetten om met name de VS te destabiliseren, maar dat zal zeker niet altijd in het voordeel van China uitpakken. Toch moet die mogelijkheid niet worden uitgesloten als China zich steeds meer zelf kan bedruipen en op termijn gebaat is bij een instabiele Amerikaanse economie. Sommige analisten spreken over een financiële bom. De invloed van China op de wereldeconomie en de beurzen wordt steeds groter en China veroorzaakte in augustus 2015 al een beurscrash. Dat kan in 2018 onder Donald Trump weer gebeuren. Wederzijdse afhankelijkheid dus, maar verder staan de belangen eigenlijk recht tegenover elkaar. China beschikt over schatten aan financiële reserves en investeert op strategisch slimme wijze in de hele wereld. Havens, grondstoffen, landbouwgrond met name in Afrika worden door de Chinezen gefinancierd waarmee tevens politiek invloed wordt verkregen.

Handelsoorlog

Trump heeft desondanks besloten om de grenzen van de VS voor goedkoop Chinees staal te sluiten dan wel deze import zwaarder te belasten. De Europese Unie wordt door het decreet van 31 mei niet uitgezonderd van de Amerikaanse importheffingen en krijgt te maken met importheffingen van 25% op staal en 10% op aluminium. Chinese producten worden belast met importheffingen ter waarde van 50 miljard dollar. Opvallend is dat de eenheid in Europa destijds begonnen
is met een verdrag over kolen en staal. De EGKS die tot stand kwam door het in 1951 ondertekende verdrag van Parijs was een Europese organisatie, die opgericht werd om de productie van kolen en staal onder het gezag te plaatsen van een gemeenschappelijke Hoge Autoriteit. Deze EGKS geldt als de eerste aanzet tot de Europese Unie waarin zij later opging. In 2002, na 50 jaar, hield zij op te bestaan. De idee achter deze organisatie was dat bijna alle moderne conflicten ooit begonnen rondom disputen over grondstoffen als kolen en staal. Door de gehele Frans-Duitse productie van kolen en staal te plaatsen onder een gemeenschappelijke Hoge Autoriteit zou een oorlog tussen de erfvijanden Frankrijk en Duitsland materieel onmogelijk worden gemaakt. Een handelsoorlog zal heden ten dage misschien niet direct in een gewapend conflict uitmonden, maar partijen zijn goed in staat om het elkaar overal in de wereld lastig te maken zonder het direct tot een conflict te laten komen(Israël, Korea, Irak, Midden Amerika etc.).

Wereldhandelsspel

De vraag is hoe je dit soort conflicten en relaties inzichtelijk maakt aan je studenten. Een hoorcollege leidt doorgaans tot veel vragende gezichten en of de kennis van studenten over deze kwesties toeneemt? Ik speelde recentelijk met studenten het zogenaamde Wereldhandelsspel en dit leidde bij hen tot opzienbarende inzichten. Benodigdheden: 2 aparte ruimtes – 2 lijmstiften – 1 schaar – 1 liniaal en 4 vellen wit karton. In de volgende blog de spelregels en de conclusie van docenten en studenten.